"§ 3. Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, na ich obszarze działania, należy:

... 6) przygotowanie i zapewnienie działania systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania o zagrożeniach,..."

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania szefa obrony cywilnej kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin

---

Jednym z przedsięwzięć realizowanych w ramach obrony cywilnej jest organizacja systemów alarmowania, które mają za zadanie ostrzegać ludność przed zagrożeniami wynikającymi z napadu powietrznego, skażeń promieniotwórczych i chemicznych (w tym od toksycznych środków przemysłowych - TSP), a także o klęskach żywiołowych, zagrożeniu środowiska w celu umożliwienia jej odpowiedniego zareagowania.

Do ogłaszania i odwoływania alarmów wykorzystuje się:

• syreny alarmowe wchodzące w skład scentralizowanych systemów alarmowania miast;
• rozgłośnie radiowe i ośrodki telewizyjne;
• radiowęzły radiofonii przwodowej;
• syreny alarmowe nie włączone do miejskich systemów alarmowania (syreny zakładów pracy, ochotniczych straży pożarnych, itp.)
• zastępcze środki alarmowania (syreny ręczne, pojazdy z urządzeniami nagłaśniającymi, gongi, dzwony kościelne, itp.).

Ewakuacja ludności jest jednym ze środków zbiorowej ochrony ludności i ma na celu ochronę życia i zdrowia ludzi, zwierząt, ratowanie mienia, w tym zabytków ruchomych oraz ważnej dokumentacji, w przypadku wystąpienia wszelkiego rodzaju zagrożeń.
Konieczność jej przeprowadzenia może mieć miejsce w różnych stadiach niebezpiecznego zdarzenia. W praktyce najczęściej przeprowadza się ewakuację osób poszkodowanych lub bezpośrednio zagrożonych (także ich zagrożonego mienia) po wystąpieniu niebezpiecznego zdarzenia (np. pożaru, wybuchu lub innego miejscowego zagrożenia) w obiektach lub zagrożonym terenie.
Ewakuacja może mieć charakter prewencyjny, tzn. być prowadzona z terenów i obiektów, w stosunku do których stwierdzono symptomy zbliżającego się zagrożenia, np. związanego z rozprzestrzenianiem się zaistniałych zdarzeń niebezpiecznych (powódź, katastrofa chemiczna) i w takim przypadku mówimy o ewakuacji doraźnej.

Rodzaje ewakuacji

Ewakuacja I stopnia - prowadzona jest po wystąpieniu pożaru lub innego niebezpiecznego zdarzenia miejscowego (wybuchu, awarii technicznej, chemicznej itp.) w celu ratowania życia i zdrowia osób poszkodowanych lub znajdujących się w strefie bezpośredniego zagrożenia, ratowanie życia zwierząt oraz mienia, w tym zabytków i ważnej dokumentacji.
Ponieważ ewakuacja I stopnia ma najczęściej związek z działaniami w strefie bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia, do jej przeprowadzenia należy przewidzieć siły i środki podmiotów ratowniczych dysponujących odpowiednim wyposażeniem ochronnym oraz niezbędną wiedzą do wykonywania działań we wspomnianej strefie, przede wszystkim Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego.
Ewakuacja II stopnia - prowadzona jest w związku z groźbą wystąpienia lub wystąpieniem zagrożeń wielkoobszarowych, innych niż zagrożenia militarne (np. powodzie, poważne awarie przemysłowe, zagrożenia radiacyjne, pożary obszarów leśnych itp.).
Cechą charakterystyczną ewakuacji II stopnia jest sytuacja, w której dostępna na co dzień ilość sił i środków jest niewystarczająca.
Ponieważ ewakuacja II stopnia dotyczy obszarów o zagrożeniu potencjalnym, do jej prowadzenia mogą być wykorzystane podmioty realizujące zadania w zakresie ochrony ludności nie dysponujące specjalistycznym sprzętem ochronnym oraz wiedzą niezbędną do wykonywania działań w strefie bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia.
Ewakuacja III stopnia - prowadzona w związku z zagrożeniami związanymi z zewnętrznym zagrożeniem bezpieczeństwa państwa (kryzysem polityczno-militarnym) oraz wojną.
W ramach ewakuacji III stopnia wyróżnia się następujące jej warianty:

• organizację ewakuacji z rejonów (miejsc), które należy opuścić z punktu widzenia interesu prowadzania działań przez Siły Zbrojne;
• organizację ewakuacji ludności, która wyrazi chęć opuszczenia obszarów potencjalnie zagrożonych prowadzeniem działań militarnych;
• samoewakuację ludności.

Zadania w zakresie przygotowania i przeprowadzenia ewakuacji oraz przedsięwzięć z nią związanych - to zapewnienie warunków do przetrwania ewakuowanej ludności, organizowanie i zapewnienie środków transportu na potrzeby ewakuacji, ochronę ewakuowanego mienia, ochronę i zabezpieczenia mienia pozostawionego, realizowane są przez wiele podmiotów, których kompetencje określone są w szeregu aktach prawnych, których adresatami są:

• właściciele, użytkownicy lub zarządcy obiektów i terenów, zobowiązani do przygotowania procedur ewakuacji;
• organy administracji publicznej wszystkich szczebli, odpowiedzialne za ochronę ludności na administrowanym terenie;
• organy administracji publicznej wszystkich szczebli, odpowiedzialne za ochronę ludności na administrowanym terenie;
• kierownicy służb, inspekcji, straży realizujący zadania w zakresie ewakuacji.

Podmioty zobowiązane do udziału w działaniach związanych z ewakuacją, ich zadania, kompetencje i akty prawne regulujące działania w zakresie ewakuacji.

W przypadku tego typu przedsięwzięć konieczna jest właściwa koordynacja realizowana w ramach tych działań.
Właściwa koordynacja jest warunkiem skutecznego przeprowadzenia ewakuacji, którą można osiągnąć poprzez:

• scharakteryzowanie (zdefiniowanie) różnych rodzajów ewakuacji;
• wskazanie (zestawienie) podmiotów zobowiązanych do udziału w działaniach związanych z ewakuacją, zadania i kompetencje wraz ze wskazaniem aktów prawnych;
• wskazanie rodzajów przedsięwzięć, które powinny być zrealizowane w przedmiotowym zakresie;
• wskazanie mechanizmów, w ramach których powinna odbywać się koordynacja działań w zakresie przygotowania, prowadzenia oraz logistycznego zabezpieczenia ewakuacji.

Powszechna samoobrona ludności

Ustawa z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP
(t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 461,).

Art. 168.
1. Osoby posiadające obywatelstwo polskie, zdolne ze względu na stan zdrowia, podlegają obowiązkowi szkolenia ludności w zakresie powszechnej samoobrony.
2. Szkolenie ludności w zakresie powszechnej samoobrony ma na celu przygotowanie do samoobrony przed środkami masowego rażenia oraz innymi działaniami nieprzyjaciela.
3. Szkolenie ludności w zakresie powszechnej samoobrony przeprowadza się w formie zajęć podstawowych lub ćwiczeń praktycznych.
4. Ćwiczenia praktyczne mogą polegać również na udziale w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków.

Art. 169.
1. Obowiązkowi szkolenia nie podlegają:
1) osoby, które ukończyły sześćdziesiąt lat życia,
2) osoby uznane za stale lub długotrwale niezdolne do pracy w gospodarstwie rolnym na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników lub za całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji albo całkowicie niezdolne do pracy na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub zaliczone do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności albo umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
3) kobiety w ciąży oraz w okresie sześciu miesięcy po odbyciu porodu,
4) osoby sprawujące opiekę nad dziećmi do lat ośmiu,
5) osoby sprawujące opiekę nad:
a) dziećmi od lat ośmiu do szesnastu,
b) osobami obłożnie chorymi,
c) osobami, wobec których orzeczono stałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników,
d) osobami, wobec których orzeczono całkowitą niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
e) osobami zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, eżeli osoby te wspólnie z nimi zamieszkują i opieki tej nie można powierzyć innym osobom,
6) osoby pobierające naukę lub odbywające studia w szkołach wszystkich typów,
7) osoby odbywające zasadniczą służbę lub szkolenie poborowych w obronie cywilnej oraz służbę zastępczą,
8) żołnierze w czynnej służbie wojskowej oraz funkcjonariusze ABW, Agencji Wtwiadu, CBA, Policji, Straży Granicznej, BOR, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej.

2. Od obowiązku odbywania szkolenia mogą być zwolnieni:
1) żołnierze rezerwy posiadający karty mobilizacyjne do jednostek Sił Zbrojnych,
2) osoby posiadające karty przydziału do jednostek zmilitaryzowanych,
3) osoby posiadające karty przydziału do służby w obronie cywilnej.

Art. 172.
1. Osoby posiadające obywatelstwo polskie mogą być zobowiązane do zaopatrzenia się w sprzęt ochrony indywidualnej oraz w inne artykuły i przedmioty niezbędne w razie zagrożenia.
2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, może wprowadzić Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, określając równocześnie zasady i warunki zaopatrzenia.

Art. 173.
1. W ramach przygotowania do samoobrony osoby posiadające obywatelstwo polskie mogą być zobowiązane do:
1) przygotowania ochrony budynku lub lokalu mieszkalnego oraz mienia osobistego i indywidualnego,
2) zabezpieczenia własnych źródeł wody pitnej i środków spożywczych przed zanieczyszczeniem lub skażeniem,
3) utrzymywania i konserwacji posiadanego oraz przydzielonego sprzętu i środków ochrony,
4) utrzymywania i konserwacji domowych pomieszczeń ochronnych,
5) wykonywania innych przedsięwzięć mających na celu ochronę własnego życia, zdrowia i mienia oraz udzielania pomocy poszkodowanym.
2. Obowiązki określone w ust. 1 nakładają wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast).
3. Rada Ministrów określa w drodze rozporządzenia zasady i tryb postępowania w sprawach, o których mowa w ust. 2

Przygotowanie lokali, budynków mieszkalnych i żywności do ochrony

Przygotowanie mieszkania (pokoju, piwnicy) do ochrony przed skażeniami i zakażeniami.

Na wypadek alarmu o skażeniach lub uprzedzenia o zagrożeniu skażeniami zakażeniami każda rodzina powinna mieć tak przygotowaną piwnicę, pokój lub mieszkanie, aby stanowić one mogły ochronę przed oddziaływaniem na organizm ludzki opadu substancji promieniotwórczych, środków trujących niebezpiecznych dla zdrowia środków biologicznych.

Przystosowując na takie ukrycie mieszkanie (piwnicę, pokój) należy mieć na uwadze to, że jego podstawową cechą powinna być hermetyczność (szczelność) i możliwość zapewnienia w miarę potrzeby najprostszej wentylacji.

W razie potrzeby wykonać następujące prace:

• uszczelnić okna odpowiednią taśmą lub watą a nawet okleić paskiem papieru (taśmą samoprzylepną),uszczelnić wszystkie drzwi i futryny. Drzwi zewnętrzne obić kocem i w odległości 1-1,5 m zawiesić zasłonę z koca (kołdry), aby stworzyć „śluzę”,- uszczelnić dokładnie wszystkie szpary, szczeliny, otwory kominowe, miejsca, w których przechodzą przewody wodociągowe, centralnego ogrzewania, kanalizacji itp.
• zakleić szczelnie papierem kratki wentylacyjne – ale tak by w razie potrzeby zapewnić wentylację pomieszczenia. Samoczynną dobrą wentylację mogą zapewnić otwory: nawiewny i wywiewny.

Otwór wywiewny powinien być usytuowany 1,5 - 2 m nad otworem nawiewnym. W przewodzie nawiewnym można umieścić prosty filtr przeciwpyłowy - ramkę z rozpiętą wielowarstwową gazą, a poniżej specjalną kieszeń na zbieranie cząstek pyłu opadającego z filtra (gazy),

• podwyższać walory ochronne ukrycia, jeżeli jest ono na parterze lub w piwnicy. Można wtedy wykonać obsypkę ziemią wokół zewnętrznych ścian budynku oraz zabudować lub osłonić workami z piaskiem otwory okienne, nie używane otwory drzwiowe itp.

W mieszkaniu przygotowanym na ukrycie powinny także być:odpowiedni zapas wody pitnej, żywności, przedmioty pierwszej potrzeby, worki plastykowe na odpadki,

• lekarstwa dla chorych, apteczka domowa, środki dezynfekcyjne, zapasowe oświetlenie, bateryjny odbiornik radiowy itp.,
• sprzęt gaśniczy (np. gaśnica. koc, wiadro, piasek, łopata itp.),
• niezbędne przedmioty osobistego użytku.

Pamiętać należy o przygotowaniu oświetlenia zastępczego. Zalecane jest oświetlenie elektryczne (bateryjne, akumulatorowe). Lampy naftowe i świece, paląc się. zużywają dużo tlenu oraz zanieczyszczają powietrze dwutlenkiem węgla, dlatego ich używanie jest niewskazane.

Również nie wszystkie rodzaje gaśnic nadają się do użycia w okryciach, np. gaśnica halonowa wprowadza do atmosfery halon, który przy wdychaniu wykazuje szkodliwe działanie dla zdrowia, gaśnica śniegowa natomiast wprowadza do atmosfery bardzo dużo dwutlenku węgla. Z tego względu do gaszenia należy używać wody, koców gaśniczych, piasku, a jeżeli gaśnic - to pianowych lub wodnych.